نشانه های ظهور

از نظر روحانیون و ائمه نشانه های ظهور این ها هستند . . .

از تعالیم ادیان گذشته به خصوص یهودیت که پیوسته در انتظار مسیحا هستند استفاده می شود که آنان به نشانه هایی شبیه آن چه در میان مسلمانان وجود دارد برای ظهور موعود خود معتقدند. کتاب زوهر که تفسیری عرفانی از پنج سفر تورات به شمار می رود و احتمالا در قرن سیزدهم میلادی نوشته شده است، (1) پیش گویی ها و نشانه هایی از عصر ظهور مسیحا ارائه می کند. بر اساس این اثر پیش از آمدن مسیحا ستونی از آتش در جهان آشکار شده و چهل روز برپا خواهد بود؛ به طوری که همگان آن را ببینند. یک ستاره تابان نیز آشکار می شود و هفت ستاره دیگر آن را محاصره می کنند. در آن زمان جنگ های بزرگی در چهار گوشه جهان بر پا می شود و مردم ایمان خود را از دست می دهند. هنگامی که آن ستاره بزرگ پدید آید پادشاهی مقتدر به پا خیزد و بر همه ملت ها غلبه کند. (2)
کتاب اشعیا نیز مطالبی شبیه آن چه روایات ما درباره دوران ظهور بیان کرده اند به دست می دهد: «گرگ با بره، پلنگ با بزغاله و شیر با گوساله خواهد زیست و کودکی آنها را خواهد راند. گاو با خرس خواهد چرید و شیر مثل گاوکاه خواهد خورد و کودک در کنار سوراخ مار بازی خواهد کرد». (3)
درباره ی تاریخچه بیان علائم در اسلام می توان در دو مقام سخن گفت: یکی سیر بیان نشانه ها در کلام معصومان و صحابه و دوم تاریخچه منابعی که این احادیث را گزارش کرده اند.
الف) سیر تاریخی علائم ظهور در روایات

احادیث مربوط به نشانه های ظهور همانند احادیثی که اصل مهدویت و غیبت و قیام او را اثبات می کند، از زمان رسول خدا و از زبان آن حضرت بیان شده است. البته نشانه هایی که از قول پیامبر بیان می شود فقط در منابع اهل سنت آمده و اگر در کتب روایی شیعه ذکری از آنها هست به نقل از منابع یا راویان اهل سنت است.
آن چه در احادیث نبوی به چشم می خورد کلیاتی درباره ی فتنه ها و فسادها و بیشترین تکیه درباره ی سقوط بنی امیه، بنی عباس، پرچم های سیاه و خراسانی هاست. تعدادی از احادیث درباره ی دجال و لشکری که در بیداء فرو خواهد رفت و ندای آسمانی سخن می گوید. ذکر نام سفیانی یا مردی از بنی امیه در چند حدیث نشان دهنده ی آن است که روایات منسوب به پیامبر درباره ی سفیانی بسیار کمتر از دورهای بعدی است. ضمن این که در بیان آن حضرت سخنی از یمانی و نفس زکیه نیست. (4) در روایات منسوب به امیرمؤمنان و صحابه نیز از این دو نفر سخن زیادی نیست و به طور کلی روایات یمانی و نفس زکیه در منابع اهل سنت کمتر از عدد انگشتان یک دست است.
از لحاظ سیر تاریخی، احادیث منسوب به علی علیه السلام و صحابه درباره ی نشانه های ظهور و به تعبیر درست آن حوادث آینده، بسیار بیشتر از احادیث نبوی است. از زبان امام حسن مجتبی، امام حسین و امام سجاد علیهم السلام یکی دو روایت بیشتر درباره علائم وجود ندارد، گرچه از زبان برخی صحابه و تابعین معاصر آن بزرگواران مطالبی هست که البته در منابع شیعه به چشم نمی خورد.
از دوره ی امام باقر علیه السلام روایات علائم گسترش بیشتری یافته و برای اولین بار تقسیم آنها به حتمی و غیر حتمی در روایات منسوب به آن حضرت بیان می شود. بیشترین اخبار مربوط به علائم در زمان امام ششم و از آن حضرت نقل شده پس از آن حضرت روبه کاهش گذاشته است. طبیعی است از آن جاکه امام پنجم و ششم موقعیت مناسب تری برای بیان معارف داشته اند، روایات علائم نیز از زبان ایشان بیشتر نقل شده باشد. پس از امام صادق علیه السلام روایات علائم به طور جدی روبه کاهش گذاشته است؛ چنان که از امام هادی علیه السلام حدیثی یافت نشد. این سیر تاریخی نشان می دهد که از زبان امامانی که مورد قبول گروه های منحرف شیعه و سوء استفاده گران از مهدویت بوده اند، بیشتر روایت شده و قبل یا پس از آنان تعداد روایات روبه کاهش است یا وجود ندارد.
ب) سیر تاریخی علائم ظهور در منابع

نگاهی به فهرست مؤلفان کتاب های مربوط به ملاحم و نشانه های ظهور نشان می دهد که زمان تألیف آنها هم چون دیگر کتاب ها از نیمه دوم قرن دوم عقب تر نمی رود. شاید کهن ترین نویسنده در این موضوع علی بن یقطین (متوفای 182ق) باشد که کتاب ما سئل عن الصادق من امور الملاحم (پرسش هایی از امام صادق علیه السلام درباره ملاحم) (5) را نوشته و پس از او باید از ابن ابی عمیر (متوفای 217ق) نام برد که صاحب کتاب الملاحم است. (6)
در میان اهل سنت نیز قدیمی ترین کتابی که در موضوع فتن و ملاحم تدوین شده و امروزه هم موجود می باشد الفتن نعیم بن حماد (متوفای 228ق ) است. با این که نجاشی و طوسی بیش از پنجاه تألیف در موضوع غیبت و ملاحم ذکر کرده اند، در میان آنها نام هیچ یک از اصحاب امام باقر علیه السلام و امامان پیش از آن حضرت وجود ندارد. بنابر این همه ی کتاب هایی که از نشانه های ظهور سخن گفته اند، پس از تأسیس دولت بنی عباس تدوین شده و این مطلب با توجه به اوضاع سیاسی این دوره و ادعاهای مهدویت یا فتنه های واقفیه قابل توجه است؛ به خصوص که تعداد قابل توجهی از این کتاب ها را واقفی ها و غلات نوشته اند و از طرفی روایات علائم به آن چه اهل سنت نقل کرده اند شباهت زیادی دارد.
از مجموعه های روایی شیعه که اکنون در دست ماست ابن بابویه در کتاب الامامه والتبصره و کلینی در کتاب کافی از اولین کسانی اند که از نشانه های ظهور سخن گفته اند. با این که ابن بابویه 23 روایت ذیل عنوان «آیات ظهوره» ذکر کرده، تنها پنج عدد از آنها مربوط به نشانه هاست. کلینی این چند روایت را در کتاب روضه ی کافی آورده؛ اما درکتاب اصول و ذیل مباحث غیبت و تاریخ ائمه چیزی نقل نمی کند. پس از آن دو، نعمانی، شیخ صدوق، شیخ مفید و شیخ طوسی روایات علائم را در کتا ب های الغیبه، کمال الدین و الارشاد گزارش نموده اند.
پس از این منابع که اصلی ترین کتب مربوط به علائم ظهور به شمار می روند، مؤلفانی که درباره مهدی یا به طور کلی در موضوع ملاحم و فتن مطالبی نوشته اند آن احادیث را نقل کرده و غالبا از منابع مذکور استفاده نموده اند: در قرن ششم طبرسی در اعلام الوری و راوندی در الخرائج و الجرائح، در قرن هفتم ابن طاووس در کتاب ملاحم (التشریف بالمنن)، اربلی در کشف الغمه و مقدسی شافعی در عقدالدرر. در دوره های بعدی نیز همین روایات نقل و گاه از منابع غیر معتبر به آنها افزوده شده است؛ چنان که کتاب هایی مانند الزام الناصب، بیان الائمه، معجم الملاحم، نوائب الدهور و... با نقل روایات معتبر و غیر معتبر از منابع شیعه و عامه به جمع آوری این اخبار پرداخته اند. این گونه کتاب ها که خود منبعی برای برخی نویسندگان معاصر به شمار آمده است، هیچ توجهی به منبع شناسی یا جرح و تعدیل راویان نداشته و بسیاری از اخبار نادرست و حتی ساختگی را گزارش کرده اند، به گونه ای که یکی از محققان معاصر از طرح برخی این منقولات برآشفته و کتابی در رد آن نوشته است. (7) در دهه های اخیر موج انتشار کتاب های مربوط به نشانه های ظهور شدت بیشتری یافته و نویسندگانی به جمع آوری اخبار و بررسی غیر محققانه و تطبیق آنها بر افراد یا گروه ها یا رویدادهای معاصر پرداخته اند و برخی هم خواسته اند با این تطبیق ها زمان ظهور را تخمین زنند.
پی نوشت ها:

1. ر. ک: کرینستون جولیوس، انتظار مسیحا در آئین یهود، ترجمه ی حسین توفیقی، ص 112.
2. همان، ص 112 و 113 و ر. ک: ص 165.
3. کتاب مقدس، اشعیا 6/11.
4. در معجم احادیث المهدی بخش احادیث النبی، ج 1، ص 478 دو روایتی که ابن حماد نقل کرده آمده است ولی این روایات از صحابه است نه از رسول خدا.
5. ابن ندیم، الفهرست، ص 281.
6. رجال نجاشی، ج 2، ص 207.
7. کتاب دراسه فی علامات الظهور و الجزیره الخضراء توسط علامه جعفر مرتضی عاملی در نقد کتاب بیان الائمه و رد خطبه البیان و... که در الزام الناصب وجود دارد، نوشته شده است.

منبع: کتاب تحلیل تاریخی نشانه های ظهور